Opinie: Wanneer bereiken we de bodem?

De impact die corona heeft op economie is een thema dat de komende jaren veel langs zal komen. Maar naast corona gaat 2021 vooral het jaar van de klimaatverandering worden. De klimaattop van Glasgow komt er aan en Amerika gaat de trans-Atlantische ambities om klimaatverandering tegen te gaan nieuw leven in blazen. Helaas gaan lang niet alle gevolgen van klimaatverandering voorkomen worden. Hoe deze gevolgen Nederland gaan beïnvloeden komt in het klimaatdebat nauwelijks naar voren.

De meeste mensen die ik vertel dat Nederland in het komend decennium te maken gaat krijgen met een  watertekort kijken mij verward aan. “Nederland? Maar wij hebben toch water zat?” Ja en nee. Door de klimaatverandering wordt water steeds onregelmatiger aangevoerd en dat kan desastreus uitpakken als we niet snel handelen.

Het water wat wij in Nederland via kanalen door het hele land pompen speelt namelijk een grote rol in het veilig stellen van ons zoet drink- en grondwater. Nederland ligt namelijk voor een groot deel onder de zeespiegel en dat maakt onze polders zeebodem. Het feit dat wij op deze zeebodem landbouw kunnen bedrijven heeft er mee te maken dat we het rivier- en regenwater gebruiken om constant zoet water in het grondwater te pompen, wat een tegendruk creëert tegen het zoute water van de zee. Dit zorgt ervoor dat het zoute water niet in onze bodem komt en dus de bodem niet verzilt.

Wanneer er in een periode van droogte minder water via de rivieren het grondwater in gaat kan dit er voor zorgen dat het grondwaterpeil in de polders zinkt. Dit gebeurde voor het eerst op nationale schaal in 2018 waar de zomer zo droog was dat alle regen in de periode tot aan de zomer van 2019 niet genoeg was om het oorspronkelijke grondwaterpeil te herstellen. Het ging hierbij om een neerslagtekort van 200 millimeter over een periode van 176 dagen. 2020 begon met de droogste lenteperiode ooit ook hadden we te maken met een van de heftigste hitte golven in de zomer. Wat op korte termijn zorgde voor nog meer verdamping van de dieper gelegen grondwatervoorraad dan een “normale droogte”. Het ziet er naar uit dat onherstelbare verdamping van grondwater steeds meer het nieuwe normaal gaat worden en dit heeft onherstelbare gevolgen voor een “beter normaal” in Nederland.

Het drinkwater in Nederland is overwegend duinwater wat afhankelijk is van een stabiele toestroom van rivierwater. Dit zijn grondwaterbronnen die erg dicht tegen het zeewater aan grenzen en zodoende gevaar lopen op verzilting. Op dit moment zijn we nog te gefocust op het afvoeren van piekhoeveelheden rivier- en regenwater. Om verzilting zo lang mogelijk uit te stellen is het dus belangrijk dat we zo veel mogelijk water opslaan en vasthouden om in de zomer het watertekort te compenseren. Dus meer groene daken, meer plassen en meertjes en minder piekafvoer bij stevige regenbuien. Echter gaat er een tijd komen, zoals in 2018, waarin we op jaarbasis niet genoeg water overhouden om het grondwaterpeil te herstellen en zodoende het risico op verzilting niet meer voldoende kunnen beperken.

Niet alleen ons drinkwater loopt door de droogte gevaar, maar ook onze landbouwsector. Zout in het oppervlaktegrondwater kan de bodem jarenlang onvruchtbaar maken. Als we meer zoet water gebruiken om onze duinbronnen te beschermen blijft er minder voor de landbouw over. De coronacrisis heeft ons geleerd hoe belangrijk de agrarische sector is voor de Nederlandse handel. De reden dat we tijdens de crisis ons handelsoverschot behielden had er grotendeels mee te maken dat ons primair exportgoed (voedsel) altijd gevraagd is ongeacht de situatie. Landen die meer van toerisme of een sterke restaurantcultuur afhankelijk waren zoals Engeland en Frankrijk leden enorm met een BBP krimp van wel 9,8% voor Engeland dit jaar. Dat is significant meer dan de krimp van 6,4% die Nederland in de boeken kon schrijven. Het is dus belangrijk voor Nederland om zijn grootste exportmarkt te beschermen tegen klimaatverandering en dat kan alleen als we zuinig met onze kostbare zoetwatervoorraad om gaan. Dat begint met het vasthouden en opslaan van water, maar op den duur ook met het besparen van water in het huishouden.